AI houdt ons een spiegel voor: wie zijn we als mens?
Kan een smeltende ijskap een brief schrijven aan een wereldleider om aandacht te vragen voor klimaatverandering? Met behulp van kunstmatige intelligentie (AI) wel. Het kunstproject Letters from Nature geeft levenloze objecten een stem en zet lezers tegelijkertijd aan het denken over de relatie tussen mens en natuur.
We are melting. It hurts.
Deze indringende woorden van een ijskap aan de president van de Verenigde Staten staan in een van de brieven in Letters from Nature, een kunstproject van digitale kunstenaar Jeroen van der Most en wetenschapper dr. Peter van der Putten. In het dagelijks leven is Van der Putten assistant professor AI & Creative Research bij het Leiden Institute of Advanced Computer Science (LIACS), en onderzoeker bij het interdisciplinaire onderzoeksprogramma Society, Artificial Intelligence and Life Sciences (SAILS).
Hoewel hij het op persoonlijke titel doet, ligt Letters from Nature wel in het verlengde van het werk van Van der Putten: “Mijn onderzoek heet Artificial X – anything that makes us human. Wat is het dat ons mens maakt? Die vraag fascineert me. En: kan het ook met AI? In Letters from Nature geeft AI een stem aan de natuur. Jeroen en ik sturen zo min mogelijk. We geven alleen aanwijzingen; AI genereert de briefteksten. Door het resultaat worden we zelf ook geregeld verrast, bijvoorbeeld door teksten als I have a right to exist.”
Boodschappen van Moeder Natuur
Van der Most en Van der Putten kozen er bewust voor om juist levenloze objecten een stem te geven. “Klimaatverandering vernietigt de aarde maar de natuur heeft letterlijk en figuurlijk geen stem om zich daartegen uit te spreken. Door AI juist namens niet-levende natuur te laten spreken, maken we het contrast tussen mens en natuur, tussen kunstmatig en natuurlijk groot. Daarmee willen we mensen stimuleren om zelf over klimaatverandering na te denken, er op een andere manier naar te kijken.”
Er is veel belangstelling voor Letters from Nature. “Na de eerste posts op X in 2020 ging het redelijk viraal”, vertelt Van der Putten. “Het is ook een project dat iedereen direct snapt: de natuur schrijft met behulp van AI brieven aan wereldleiders. We hebben ermee in museum De Lakenhal gestaan, in ZKM in Duitsland en werken nu aan een tentoonstelling in het Germanisches Nationalmuseum in Neurenberg. Daarnaast is het project aanwezig in de publieke ruimte, bijvoorbeeld op festivals met brieven op tekstkarren. We willen de boodschappen van Moeder Natuur zo breed mogelijk verspreiden.”
Wie zijn we?
De belangstelling voor Letters from Nature heeft voor een deel te maken met onze fascinatie voor AI. Van der Putten: “We zijn er een beetje bang voor, omdat we vrezen dat AI onze vermeende centrale rol in het universum overneemt. En het houdt ons een spiegel voor: wie we zijn als mens?”
Dat menselijke perspectief staat ook centraal binnen SAILS, het interdisciplinaire onderzoeksprogramma van de Universiteit Leiden waarbinnen het onderzoek van Van der Putten valt. “AI is een heel krachtig middel om data te begrijpen en patronen te zien. Dat maakt het zeer geschikt om in alle domeinen te gebruiken. In die zin past AI goed bij het aloude idee van de wetenschapper als ‘homo universalis’, met interesse voor alles om hem heen. Of, zoals collega Bas Haring het verwoordt, wetenschap als vragenschap. Onderzoek brengt je niet per se antwoorden maar wel nieuwe vragen, nieuwe manieren om iets te bekijken. In die zin liggen wetenschap en kunstprojecten zoals Letters from Nature heel dicht bij elkaar.”
"AI past bij het aloude idee van de wetenschapper als 'homo universalis' "
Blik op de mens
Onderzoeksprojecten op het snijvlak tussen AI en de mens kunnen uiteenlopende vraagstukken bestuderen. Peter van der Putten: “Wanneer we vertrouwen we AI, bijvoorbeeld. Of hoe bouw je een relatie ermee op? Kan AI je helpen om bij je keuze voor een politieke partij? In een recent onderzoeksproject met Victoria Nyst en Manolis Fragkiadakis van de faculteit Geesteswetenschappen hebben we videobeelden van West-Afrikaanse gebarentalen bekeken om te zien hoe begrippen worden uitgebeeld en taalverwantschap aan te tonen. In een vervolgonderzoek willen we beelden van gebarentalen ontsluiten en analyseren vanuit historisch perspectief.”
LIACS: je denkwereld vergroten
Het Leiden Institute of Advanced Computer Science (LIACS) is een kenniscentrum voor multidisciplinair onderzoek en onderwijs op het gebied van informatica en kunstmatige intelligentie (AI). Doel is om de eigen denkwereld en die van andere onderzoekers te vergroten. Meer weten over AI aan de Universiteit Leiden?
Kijk op: https://liacs.leidenuniv.nl/ of https://www.universiteitleiden.nl/artificial-intelligence