Op tijdreis met vijf triceratopsen
Het onderzoek van Naturalis-paleontoloog Jimmy de Rooij
leidde niet alleen tot een proefschrift,
maar ook tot een unieke internationaleblockbuster- tentoonstelling.
'Mijn werk is eigenlijk een tijdreis, en dat is een geweldig voorrecht.’
door Bart Braun
66 miljoen jaar geleden
Er leefden vijf dinosauriërs, en die gingen dood. Dat was het lot van alle dino’s,maar over déze vijf valt behoorlijk wat te vertellen. Later meer daarover.
1820
Koning Willem I richtte ’s Rijks Museum van Natuurlijke Historie op, in Leiden. Dat had niet alleen de opdracht om de rijkscollectie van natuurhistorische voorwerpen te beheren en uit te breiden, maar ook om er onderzoek naar te doen.
1986
Dat museum kreeg ook de opdracht om de collectie zichtbaar te maken voor het grote publiek. Die ‘nationale presentatie’ opende in 1998 en kreeg een nieuwe naam: Naturalis, gevestigd in het Leiden Bio Science Park.
2013
Een groep onderzoekers van Naturalis was in Amerika, op zoek naar een nieuwe dinosaurus voor in de collectie,om er onderzoek naar te doen en te laten zien in het museum. Ze vonden er vijf, en nog een losse zesde die ze alvast in het museum plaatsten. Een team van preparateurs en vrijwilligers heeft de overige 1278 botten geduldig uit het Amerikaanse gesteente gehaald. Dat gebeurde jarenlang voor de ogen van het museumpubliek, in het gratis toegankelijke Dinolab van Naturalis.
2019
Paleontoloog Jimmy de Rooij begon aan zijn promotie-onderzoek naar het vijftal. Hoe kwamen die zo samen bij elkaar? De soort in kwestie, Triceratops, is een van de meest gevonden dino’s, maar in meer dan honderd vindplaatsen ging het altijd om één enkel exemplaar. Wat was hier aan de hand? Een kuil waar elke tweehonderd jaar een dino in kukelde? Een Tyrannosaurus rex die voorzichtig een wintervoorraad had aangelegd? Of iets anders?
2024
De Rooij promoveerde aan de Universiteit Utrecht op zijn bevindingen. Analyse van het bottenbed geeft aan dat het vijftal dino’s samen moet zijn gestorven. Ze liggen in een dunne gesteentelaag, zonder botten van andere soorten erbij. De korrelgrootte van het omliggende gesteente suggereert dat ze overleden in een moeras, mogelijk omdat ze vast kwamen te zitten. Onderzoek aan de fysisch-chemische eigenschappen van de honderden gevonden tanden, zoals de verhouding tussen radioactieve isotopen, vertelt nog meer. Zo blijkt bijvoorbeeld dat de dino’s een rondtrekkend bestaan moeten hebben geleid. De isotopenverhoudingen zijn bij alle vijf hetzelfde, wat betekent dat dit bestaan voor alle vijf de triceratopsen ook hetzelfde was. Oftewel: ze leefden en stierven samen - een kudde.
De Rooij: ‘Mijn werk is eigenlijk een tijdreis, en dat is een geweldig voorrecht. Door naar de botten te kijken, kunnen we iets zeggen over het gedrag, dat zelf natuurlijk niet fossiliseert.’ Tegelijkertijd weten we ook heel veel dingen niet, benadrukt hij.‘Wat voor soort kudde het was, is bijvoorbeeld niet te zeggen. Is het een mannetje met een harem, of juist andersom?
Een groep puberende hangjongeren die samen optrokken omdat volwassen triceratopsen er niets mee te maken wilden hebben? Leefden alle triceratopsen in dit soort groepen, of alleen sommigen, of alleen soms?’
Triceratops on tour
In juni gingen de triceratopsen op elektrisch transport naar vijf steden, waar de plaatselijke bibliotheken en natuurhistorische musea gratis pop-up tentoonstellingen verzorgen. Vanaf oktober zijn de skeletten van de dino’s samen te zien in een tentoonstelling in Naturalis. Het wordt een unieke familietentoonstelling: Naturalis heeft de meeste triceratopsen van alle musea in de wereld, en de enige waarvan bewezen is dat ze ook echt een groep waren. Wie ze wil zien, heeft minder dan een jaar de tijd: eind 2025 gaan ze op wereldtournee langs verschillende internationale musea.
Oftewel: De Rooijs onderzoek resulteerde niet alleen in wetenschappelijke publicaties en een proefschrift, maar ook in een museum-expositie. Over een paar jaar heeft hij zijn ontdekking met miljoenen bezoekers van over de hele wereld kunnen delen. Dat stemt bescheiden: ‘Onderzoek van promovendi komt zelden onder de aandacht op deze manier, ondanks de vaak grote maatschappelijke bijdrage die zij leveren. Dat mijn resultaten straks wereldwijd tentoongesteld worden, voelt dan stiekem toch een beetje oneerlijk. Aan de andere kant ben ik enorm trots dat ik mijn steentje heb kunnen bijdragen om de paleontologie meer toegankelijk te maken voor iedereen’, zegt hij erover.
Nog meer ontdekken
‘Wat ik hoop, is dat het mensen niet alleen onder de indruk laat zijn van hoe groot die dieren waren, maar dat ze ook een idee krijgen van de eindeloze puzzel die zo’n stapel botten betekent. Wat weten we allemaal over deze dino’s, en hoe weten we dat? Tegelijkertijd nodigen we mensen uit om na te denken over wat we nog niet weten: Welke kleur hadden ze? Was er een verschil tussen mannetjes en vrouwtjes en zo ja, wat dan? Welk geluid maakten ze? Juist die simpele vragen zijn vaak het moeilijkst te beantwoorden. Ik hoop dat bezoekers straks naar huis gaan met het besef dat er nog ontzettend veel te ontdekken valt.’ Dat geldt ook voor De Rooij. Hij informeert beleefd of we het stukje snel op kunnen sturen, want hij gaat binnenkort naar Amerika met het Dinolab van Naturalis. Nieuwe dino’s opgraven.
“Ik hoop dat bezoekers straks naar huis gaan met het besef dat er nog ontzettend veel te ontdekken valt”
Van onderzoek naar expo
In Triceratops: de kudde komen elf jaar graaf- prepareer- en onderzoekswerk samen in een leerzame en leuke tentoonstelling voor het hele gezin. Vanaf de herfstvakantie kun je in Naturalis niet alleen de vijf skeletten zien, maar ook een blik terug in de tijd werpen naar het leven van de triceratopsen. Ontdek de gevolgen van een plantaardig eetpatroon bij het schetenorgel, kijk net als onderzoeker Jimmy de Rooij naar stukken dinobot onder de microscoop - wat kun je daarvan leren? Waar waren die nekschilden voor, als een Tyrannosaurus rex daar doorheen kon bijten als kroepoek? En waaróm zouden de dieren in een kudde hebben geleefd?
Dinofans: doe mee!
Tentoonstelling Triceratops: de kudde
Vanaf 17 oktober in Naturalis
naturalis.nl/triceratops
De Triceratops-tentoonstelling van Naturalis is vanaf 17 oktober te zien voor iedereen, maar een dag eerder is er al een preview voor de mensen die er nu al naar uitkijken: de grootste dinofans van Nederland. Samen met podcastmakers Gijs Rademaker en Maarten van Rossem van Dinocast is Naturalis op zoek naar de veertig grootste dinosaurus-enthousiastelingen.
De opdracht is vrij: overtuig de jury, met onder meer dinosaurusprofessor Anne Schulp, ervan dat jij bij deze Top-40 hoort. Een brief, tekening, een selfie met al je dino-tattoos, een gefilmde rondleiding door je verzameling dinosaurus-stropdassen - alles mag, zolang je je liefde maar laat zien! Voor alle spelregels kun je terecht op Naturalis.nl/dinofan.
